دانلو پاورپوینت آماده درسی و دانشگاهی

نام فایل : تحلیل گفتمان

فرمت : .ppt

تعداد صفحه/اسلاید : 35

حجم : 1706 کیلوبایت

گفتمان در زبان فارسی برابر واژه (discourse) است که ریشه در کلمه لاتین (discourses) به معنای بحث کردن و مکالمه است.
در بیان غیر فنی صرفاَ به معنای سخن،گفتار،مکالمه یا گفتگواست که گاه به طور تلویحی بیانگر نوعی هدف آموزشی و تعلیمی نیز هست.
در بیان فنی تر، گفتاری در شرح و بسط یک موضوع دریک زمینه علمی و نظری به صورت خطابه یا مقاله است. گفتمان به این مفهوم اولین بار توسط ”امیل بنونیست“ به کار گرفته شد.
گفتمان مجموعه مرده ای اظهارات نیست بلکه تشکلی از حرف ها و جملاتی است که در یک بافت اجتماعی بیان می شوند و به آن بافت ادامه حیات می بخشند.

به عقیده مک دونل یک گفتمان به مثابه حیطه مشخصی از کارکرد زبان، ممکن است به وسیله نهاد هایی که بدانها وابسته است و به واسطه موقعیت هایی که زاییده آنهاست و به وسیله سخنگویان این موقعیت ها شکل بگیرد.از نظر او گفتمان،هر گفتار، کلام یا نوشتاری است که در جریان اجتماعی شکل می گیرد.گفتمان ها دارای سرشت، ماهیت و ساختار اجتماعی هستند و بر حسب زمان و مکان متفاوتند.
گفتمان،رویکردی ساختاری به متن است که امکان اتصال به جنبه های جامعه شناختی را فراهم میکند.در واقع حاصل مطالعه زبان به عنوان یک پدیده اجتماعی یا رویکردی جامعه شناسانه به زبان است که میگوید متن امری اجتماعیست که در خلال «روابط اجتماعی» و نه بیرون و مستقل از آن تکوین پیدا میکند.

گفتمان از دیدگاه فوکو به عنوان بنیانگذار تحلیل گفتمان : به نظر فوکو رابطه تعاملی بین text و context وجود دارد.همچنین رابطه تعاملی و دیالکتیکی بین ” گفتمان، قدرت، معرفت و حقیقت“ وجود دارد.مهمترین دستاورد فوکو تحلیل روابط قدرت و معرفت است.از دید فوکو زبان عرصه ظهور روابط قدرت و تعیین کننده فاعل مسلط و فاعل زیر سلطه به حساب می آید. در منطق فوکو سخن از آنست که فرد در چه گفتمانی و چگونه ساخته می شود و سرانجام آنکه امری بیرون از گفتمان وجود ندارد.گفتمان امتزاج پیچیده ای از امور زبانی و غیر زبانی است. فوکو در بستر تبار شناسی، هر گفتمانی را گرفتار ساختار اجتماعی برآمده از قدرت می بیند و تحت تاثیر نیچه،قدرت را علت العلل همه امور و خالق همه چیز از جمله انواع معرفت و مفهوم صدق (حقیقت) معرفی میکند. از دیدگاه او زبان و گفتمان نقش محوری در تبیین رابطه قدرت دارند.


گفتمان از دید ژان فرانسوا لیوتار: او « بازیهای زبانی» را به جای گفتمان به کار میبرد. به باور او، هدف هر کنش ، رسیدن به مقصودی است و توفیق کنشگر در هر کنش گفتاری ، ترغیب مخاطب در انجام کاری است که مورد نظر کنشگر است. از دیدگاه لیوتار، دور بسته ارتباط میان قدرت با حقانیت و مشروعیت، بیانگر جوهر اصیل ارتباط میان زبان، کنش، عقل و مشروعیت است.او همچون فوکو دانش و قدرت را دو روی سکه میداند

این نظریه که بوسیله «لاکلو» و« مورفی» ارائه شده بدین معناست که گفتمانها تنها انعکاس دهنده فرایندهایی که در بخشهای دیگرجامعه مانند افتصاد یا سیاست جریان دارند نیستند، بلکه گفتمانها عناصر و اقدامات مربوطه به همه بخشهای جامعه را بهم ربط میدهند. این نظریه میگوید که گفتمانها یا نظام معانی خاص، اشکال خاصی از کردارها، هویتها و فعالیتهای را ممکن میسازند و بواسطه برخورد نیروها، عملکرد قدرت و سلطه تولید میشوند و تغییر میابند. در این دیدگاه معنای پدیده های اجتماعی و سیاسی در چارچوب گفتمانها ست.
هدف از گفتمان چیست: هدف ، کاربرد زبان برای رساندن اندیشه ها، تبلیغ ایده ها و اثر گذاشتن بر رفتار و ذهنیت دیگران، به عبارت دیگر گفتمان همواره تعاملی (interactive) و ارتباطی (communicatuve) است. همین وجه هدفمندی گفتمان است که در سخن، گفتار یا نوشتارساختمند شده نهفته است.چه گفتاری و چه نوشتاری گفتمان، از یک زمینه بر میخیزد، یعنی مجموعه شبکه روابط اجتماعی یا ساختار سیستمی که نه نتها زبان را همچون تولید کننده سخن ممکن میکند بلکه زمینه ساز انگیزه خودآگاه ، ناخودآگاه و نهفته در زیر لحن نیز هست و لایه های آشکار و پنهان معنایی به آن میبخشد
شرایط تشکیل گفتمان: هر گفتمانی در در ساخت مکانی خاصی پدیدار می شود به عبارتی هر گفتمان را هر زمان و هر جا نمیتوان یافت. یک گفتمان علمی، دینی، فلسفی، یا ادبی همیشه قابل استفاده نیست چرا که پیدایش گفتمانها و برد آنها و اثرگذاریشان شرایط ویژه ایی را میطلبد چه از نظرامکان زبانی صرف و چه از نظر شرایط اجتماعی و تاریخی.
گفتمانها زبان گشاده روابط قدرتند هم آفریده قدرت و هم خود قدرت هستند. میکوشند با گسترش نفوذ، دامنه چیرگی و قدرتشان را گسترش دهند. از آنجا که هر گفتمانی در شرایط ویژه خود ظهور میکند و زبان یکی از آن شرایط ویژه است ، لذا گفتمانها هم سرکوبگرند و هم درصددند گفتمانهای رقیب را از صحنه به در کنند. اقتدار از دسترسی تبعیض آمیز به منابع اجتماعی و یا از تقدم دسترسی به گفتمانهای عمومی و منابع ارتباط جمعی بوجود می آید. گروههای مسلط از طریق دسترسی و کنترل یکسویه شان به واسطه گفتمان و منابع ارتباطی ممکن است ساختار متون و مباحث را طوری تحت تاثیر قرار دهند که دانسته ها، رویکردها، هنجارها و ارزشهای گروه تحت سلطه به نفع گروههای سلطه گر تغییر کند.
گفتمان وسیله ایی جهت اعمال قدرت نیست بلکه به خودی خود یک منبع قدرت محسوب میشود.
در این میان واضح ترین ومهمترین الگوها،دسترسی به رسانه های جمعی است، به این مفهوم که از طریق دسترسی به رسانه های جمعی، گروه مسلط به مردم دسترسی دارد و میتواند آنها را به طور نسبی کنترل کند. در این راستا برای کنترل سایراذهان از طریق کنترل گفتمان اصحاب قدرت باید موثرترین مشخصه های گفتمانی را به کنترل خود در آورند. برای مثال صاحبان رسانه ممکن است به سردبیران خود بگویند که چه چیزی را باید یا نباید پخش کنند،
رسانه ها از طریق دستکاری الگوهای ذهنی از طریق بکارگیری ساختارهای گفتمانی ویژه از قبیل ساختارهای مبتدا-خبر، عناوین اخبار، سبک صنایع ابلاغی و راهبردهای معنایی نقش حیاتی در ایجاد رضایت عمومی دیگران دارد
تحلیل گفتمان (discourse analysis) که امروز به گرایش بین رشته ایی (interdisciplinary) در علوم اجتماعی تبدیل شده ، در زبان فارسی به سخن کاوی، تحلیل کلام و تحلیل گفتار نیز ترجمه شده است. ریشه در جنبش انتقادی ادبیات، زبان شناسی، نشانه شناسی، تاویل گرایی، هرمنوتیک گادامر و تبارشناسی و دیرینه شناسی میشل فوکو دارد. این اصطلاح اولین بار توسط زلیک هریس زبان شناس معروف انگلیسی به کار برده شد.
بنیان های فکری تحلیل گفتمان فراتر از تحلیل متن یا نوشتار(text analysis) یا تحلیل گفتار می باشد. در تحلیل گفتمان مجموعه شرایط اجتماعی، زمینه وقوع متن ، نوشتار، گفتار، ارتباطات غیر کلامی و رابطه ساختار و واژه ها در گزاره ایی کلی نگریسته میشود.

دو دیدگاه به این مبحث نگاه می کنند:

1- دیدگاهی که تحلیل گفتمان را بررسی و تحلیل واحدهای بزرگتر از جمله تعریف می کند. این دیدگاه که به شکل و صورت متن توجه می کند بنام دیدگاه ساختارگرا معروف است. در اینجا گفتمان واحد مشخصی از زبان تلقی میشود که بزرگتر از جمله است و تحلیل گفتمان، تحلیل و بررسی این واحدهاست.

2- دیدگاهی که تحلیل گفتمان را تمرکزخاص برچرایی و چگونگی استفاده از زبان میداند بسیاری از زبان شناسان تحلیل گفتمان را نقطه مقابل تحلیل متن دانسته اند آنها از. این دیدگاه چون به کارکرد متن توجه دارد، کارکردگرا نامیده میشود.در این دیدگاه تحلیل گفتمان را مطالعه جنبه های مختلف چگونگی استفاده از زبان می داند که بر روی کارکردهای واحدهای زبانی متمرکز است.

زلیک هریس در واقع اولین کسی بود که اصطلاح تحلیل گفتمان را در مقاله ایی که در سال 1952 نوشته بود، بکار برد. او دیدی صورتگرایانه از جمله به دست داد و تحلیل گفتمان را صرفاُ نگاهی صورتگرایانه و ساختارگرایانه به جمله و متن برشمرد
او معتقد است بحث درباره گفتمان دارای دو بعد است:
1- بسط رویه ها و روشهای معمول در زبان شناسی توصیفی و کاربرد آنهاست در سطح فراجمله (متن)
2- رابطه بین اطلاعات زبانی و غیر زبانی مانند رابطه زبان با فرهنگ ، محیط و اجتماع.
یول و براون در تعریف تحلیل گفتمان می گویند:
تحلیل گفتمان تجزیه و تحلیل زبان در کاربرد آن است، در این صورت نمی تواند منحصر به توصیف صورتهای زبانی مستقل از اهداف و کارکردهایی باشد که این صورتها برای پرداختن به آنها در امور انسانی بوجود آمده اند.
....